किड व्यवस्थापनाच्या पध्दती आणि HNPV बनविणे पद्धत

किड व्यवस्थापनाच्या पध्दती -

1        मशागतीय पध्दत – पिक उत्पादन करण्यासाठी शेतकरी अवलंबीत असलेल्या तंत्रज्ञानाचा कीड व्यवस्थापनासाठी उपयोग करणे याला मशागतीय पध्दत म्हणतात. यामुळे पिकांना पोषक व किडींना प्रतिकुल वातावरण निर्माण होते. उदा - नांगरणी, कोळपणी, काडीकचरी नष्ट करणे, निरोगी बियाण्यांचा वापर, तणांचा वेळीच बंदोबस्त, योग्यवेळी पेरणी, प्रतिकारक्षम वाणांचा वापर, पिकांची फेरपालट, सापळा पिके, मिश्र व आंतरपिके, पाणी देणे, क्षेत्रीय पेरणी, बीजप्रक्रीया या बाबींचा वापर करून आपण कीड व्यवस्थापन करू शकतो.

2        यांत्रीक पध्दत – विविध यंत्र किंवा उपकरणे आणि मानवी शक्तीचा वापर करून किडींना मारणे किंवा खादयापर्यंत पोहचू न देणे याला यांत्रीक पध्दती म्हणतात. उदा- हाताने किडी जमा करणे, किडग्रस्त भाग नष्ट करणे, जाळीने किडी मारणे, प्रकाश सापळे, कामगंध सापळे, धान्य चाळणे, चिकट सापळे, खोडाभोवती चिकट पदार्थ किंवा पत्रा लावणे, शेताभोवती चर खोदणे, फळांना झाकणे, धूर करणे, आग निर्माण करणारे यंत्र, पक्षांना हाकालण्यासाठीचे यंत्र.

3        भौतीक पध्दत - वातावरणाचे अजैविक घटक जसे तापमान, आर्द्रता ई. मध्ये बदल घडवून किड व्यवस्थापन करण्याला भौतिक पध्दत म्हणतात. उदा- धान्य वाळविणे, उष्ण पाण्याची प्रक्रिया, साचलेले पाणी काढून टाकणे, लाकडाचा भूसा किंवा राखेचा वापर, कमी तापमानात वस्तू ठेवणे, प्रकाश, ध्वनी यांचा वापर.

4        कायदेशीर पध्दत- कीड व्यवस्थापनासाठी विविध कायदे तयार करणे व त्यांची अंमलबजावणी करणे.

5        जैविक पध्दत – किडींच्या नैसर्गिक शत्रुव्दारे व्यवस्थापनाला जैविक पध्दत म्हणतात. उदा – परभक्षी किटक (लेडी बर्ड बिटल, क्रायसोपा, भक्षक ढेकूण), परोपजीवी किटक (अपेंटेलीस, Tricograma), सुक्ष्म जीव (बुरशी,विषाणू,जीवाणू), कोळी, पक्षी इत्यादी.

सदरील पध्दतीपैकी लागू होत असलेल्या सर्व बाबींचा अवलंब करून झाल्यास व किडीने नुकसान पातळी ओलंडल्यास शेवटचा व अंतीम उपाय म्हणून रासायनिक पध्दतीचा अवलंब किड व्यवस्थापनासाठी करावा.

6         रासायनिक पध्दत – किटकनाशकांचा वापर करून किड व्यवस्थापन करणे याला रासायनिक पध्दत म्हणतात. उदा. निंबोळी अर्क, क्लोरपायरीफॉस, अ‍ॅसीफेट, स्पिनोसॅड .

--------------------------------------------------------------------------

H. N. P. V. उत्पादन

(घरगुती पद्धत)

प्रस्तावना -

 हेलिओथिस अळी म्हणजेच बोंडअळी किंवा घाटेअळी, या अळीमुळे  

 कापूस, तूर, हरभरा या पिकांप्रमाणेच मका, ज्वारी, सूर्यफूल, टोमॅटो अशा 

अनेक पिकांचे अपरिमीत नुकसान होते. भारतात  या किडीमुळे सुमारे 

१००० कोटी रुपये उत्पादनाचे नुकसान होते. बाजारात उपलब्ध असलेल्या 

कीटकनाशकांना या किडीची प्रतिकारक्षमता वाढली आहे. तसेच 

रासायनिक कीटकनाशकांच्या अवास्तव फवारण्यांमुळे  पीक उत्पादनात 

विषारी अंश (Residue) दृष्टोत्पत्तीस येवू लागले आहेत. बोंडअळीचे 

नियंत्रण करण्यासाठी परिणामकारक व कमी खर्चाची जैविक कीड 

नियंत्रण पद्धत प्रचलित झाली  आहे. यामध्ये भक्ष्यक कीटक, परोपजीवी 

कीटक व  किडीमध्ये रोग निर्माण करणारे सूक्ष्मजीव यांचा वापर केला 

 जात आहे .

 हेलिकोवर्पा न्युक्लिअर पॉलिहेड्रॉसिस विषाणू -

(एच.एन.पी.व्ही.)मोठया प्रमाणावर उत्पादन करुन घाटेअळी /बोंडअळी 

नियंत्रणासाठी वापरात येतो. ग्रामीण भागातील  महिलांनी 

एच.एन.पी.व्ही. निर्मिती व वापर तंत्रज्ञानाबाबत  आता प्रशिक्षण घेतले 

पाहिजे. एच.एन.पी.व्ही.

च्या फवारणीमुळे प्रभावी कीड नियंत्रण होते. यासाठी महिलांनी हे 

तंत्रज्ञान आत्मसात करण्यासाठी पुढाकार घ्यावा. म्हणून एच.एन.पी.व्ही. 

निर्मितीची सोपी व घरगुती पद्धत समजावून घेणे गरजेचे आहे.

पिके                         हेलिओथिस अळीची ओळख

 हरभरा                                                                घाटेअळी

 ज्वारी, बाजरी, मका                                             कणसातील अळी

 गहू                                                                    ओंबी खाणारी अळी

तूर, मूग, चवळी, वाटाणा                   शेंगा पोखरणारी अळी

कपाशी                                अमेरिकन बोंडअळी

सूर्यफूल, झेंडू                                                       फुलांवरील अळी

 करडई                                                                बोंडअळी

 टोमॅटो, कारली, मिरची                    फळ पोखरणारी अळी

 एच.एन.पी.व्ही. निर्मितीसाठी लागणारे साहित्य -

1       लहान कुपी किंवा पारदर्शक डबी अथवा बाटली.

2   दोनशे मिली एच. एन. पी. व्ही. मातृवाण

3       मातीचे भांडे

4       भेंडी किंवा हरभरा

 5      पांढरा शुभ्र कापूस

6       काळे कापड

7       मध किंवा साखर

 एच.एन.पी.व्ही. निर्मितीची सोपी पद्धत -

 शेतातील कपाशी, तूर अथवा हरभरा पिकातून  काही बोंडअळया वेचून 

प्रत्येक कुपीत किंवा डबीत एक  याप्रमाणे ठेवावी.

१. या अळयांना कोषावस्थेत जाईपर्यंत (म्हणजे २ ते १० दिवस) 

कुपीमध्ये किंवा डबीमध्ये भेंडी किंवा कपाशीची कोवळी बोंडे  खायला 

द्यावीत.

२. तळाशी ओली वाळू असलेल्या मातीच्या भांडयात तयार झालेले  कोष 

पसरवून काळया कापडाने भांडयाचे तोंड व्यवस्थित बंद करावे.

३. ग्लासभर पाण्यामध्ये एक चमचा साखर मिसळून द्रावण तयार करावे.

४. या तयार केलेल्या साखरेच्या किंवा मधाच्या द्रावणात कापूस  बुडवून 

पिळून काढावा. नंतर कोषातून बाहेर  पडलेल्या पतंगावस्थेतील प्रौढ 

कीटकाला हाच कापूस खाद्य  म्हणून मातीच्या भांडयाच्या तळाशी 

ठेवावा. भांडयाचे तोंड  मात्र काळया कापडाने झाकून घ्यावे.

५. मातीच्या भांडयातील पतंगांनी काळया कापडावर  घातलेली अंडी गोळा 

करावीत.

६. अगोदरच भिजविलेले हरभरा/भेंडी, पारदर्शक डबी/बाटलीत घेऊन 

त्यामध्ये प्रत्येकी एक याप्रमाणे अंडी टाकावीत.

७. अंडयातून बाहेर पडलेल्या अळयांचे १० दिवसांपर्यंत पारदर्शक  डबी/ 

बाटलीत संगोपन करावे.

८. ९ मिली पाण्यामध्ये १ मिली एच.एन.पी.व्ही. मातृवाण मिसळल्याने 

द्रावण सौम्य होते.

९. अळी १० दिवसांची झाल्यावर तिच्या तिस-या अवस्थेपर्यंतच्या 

काळात सौम्य एन. पी. व्ही. द्रावणात  भिजवलेले हरभरा खाद्यासाठी 

वापरल्याने अळीस एन. पी. व्ही. विषाणु ची बाधा होते.

१०. अशा एन. पी. व्ही. विषाणूग्रस्त अळीमध्ये सूस्तपणा येणे, पोटाचा 

भाग गुलाबी होणे, नशरीरातू द्रव स्त्रवणे  यासारखी लक्षणे दिसू लागतात. 

नंतर अशी रोगग्रस्त  अळी लवकरच मरते.

११. या मेलेल्या अळया गोळा करुन उकळून थंड केलेल्या पाण्यात  एक 

आठवडाभर साठवाव्यात.

१२. अळया पाण्यात पूर्णपणे चिरडून द्रावण तयार करावे. हे  मिश्रण 

ढवळून घ्यावे आणि असे मिश्रण कापडाच्या सहाय्याने  गाळून घ्यावे.

१३. हे द्रावण थंड ठिकाणी साठवून  बोंडअळीच्या नियंत्रणासाठी ठराविक 

कालावधीमध्ये  वापरता येते. तसेच त्याचा त्वरित वापर करावयाचा 

असल्यास  ही फवारणी संध्याकाळच्या वेळेस पिकावर केल्याने 

बोंडअळीचे प्रभावीपणे नियंत्रण होते.

टीप-

५ मि.ली. एन.पी.व्ही. मातृवाणापासून तयार केलेले ५० मिली  द्रावण ७५० 

अळयांना एन.पी.व्ही. चा प्रादुर्भाव होण्यासाठी  पुरेसे असते. या रोगग्रस्त 

अळयांपासून तयार केलेले  एन.पी.व्ही. विषाणूयुक्त द्रावण १ एकर 

फवारणीसाठी पुरेसे  आहे. ४० एकर पिकावर फवारणी करण्यासाठी 

लागणारे द्रावण  आणि त्यासाठी पुरेशा प्रमाणात रोगग्रस्त  अळया 

मिळण्यासाठी कृषि विद्यापीठे तथा संशोधन केंद्राकडून उपलब्ध झालेले 

२०० मि.ली. एच.एन.पी.व्ही. मातृवाण पुरेसे  होते.