रब्बी कांदा लागवड तंत्र

रब्बी कांदा लागवड तंत्र

*कांद्यासाठी पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी हलकी ते मध्यम भारी जमीन निवडावी. हलक्‍या मुरमाड जमिनीत सेंद्रिय खतांचा वापर केल्यास चांगले उत्पादन मिळते. कांद्याच्या योग्य वाढीसाठी जमिनीचा सामू ६.५ ते ७ पी.एच.च्या दरम्यान असावा. भारी चिकणमाती असलेल्या, पायाचा निचरा न होणाऱ्या तसेच चोपण किंवा खरवट जमिनीत रोपांची वाढ खुरटते व कांदा चांगला पोसत नाहीत. अशा जमिनीत कांदा लागवडीसाठी टाळाव्यात. यात पाण्याचे निचरा योग्य नसल्यास रोगाचे प्रमाणसुधा वाढते.

 *कांद्यासाठी जमिनीची उभी-आडवी नांगरट करून दोन-तीन कुळवाच्या पाळ्या देऊन मोठी ढेकळे फोडून जमीन भुसभुशीत करावी. सरी वरंबा पद्धतीपेक्षा सपाट वाफे पद्धतीत २८ ते ३० टक्के रोपे जास्त लागतात आणि मध्यम आणि सारख्या आकाराचे कांदे मिळू शकतात.

 *पाणी देण्याच्या सोयीअनुसार १.५ ते २ मी. रुंद व ३ ते ६ मी. लांबीचे सपाट वाफे तयार करावेत. लागवड करताना ठिबक अथवा तुषार सिंचनाचा वापर करायचा असल्यास वेगळ्या प्रकारे रानबांधणी करावी लागते. यासाठी १२० सें.मी. रुंद, १५ सें.मी. उंच आणि ६० मीटर लांब गादी वाफे तयार करावेत.

 *रब्बी हंगामात १० x १० सें.मी. किंवा १० x १५ सें.मी. अंतरावर पुनर्लागवड करावी. रोपे लागवड करताना ती अंगठ्याने दाबू नयेत, यामुळे माना वाकड्या होऊन वाढीस वेळ लागतो.

 *साधारणपणे ४ सें.मी. खोलीपर्यंत ओल राहील इतपत पाणी द्यावे. दुसऱ्या दिवशी वाफ्यावर लागवड करून मग पाणी द्यावे.

 *रोप उपटल्यानंतर पानाचा वरचा १/३ भाग कापून मूळे पाण्यात धुऊन घ्यावीत. तयार केलेली रोपांचे मुळे कार्बेन्डाझिमच्या द्रावणात १५ मिनिटे बुडवावे. यासाठी एक ग्रॅम कार्बेन्डाझिम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून द्रावण तयार करावे.

 *वाण: बसवंत ७८० : खरीप व रब्‍बी हंगामासाठी ही जात योग्‍य असून या जातीचा रंग गडद लाल असतो. कांदे आकाराने मध्‍यमहिन्‍यात ते मोठे असतात. ही जात १०० ते ११० दिवसात तयार होते. एकरी उत्‍पादन १०० ते १२५ क्विंटल मिळते.

एन- २-४-१ : ही जात रब्‍बी हंगामासाठी योग्‍य असून रंग भगवा व विटकरी आहे. कांदा आकाराने मध्‍यम गोल असून साठवणूकींत हा कांदा अतिशय चांगल्‍या प्रकारे टिकतो. ही जात १२० ते १३० दिवसांत तयार होते. एकरी उत्‍पादन ११० ते ११५ क्विंटल मिळते.

पुसा रेड : कांदे मध्‍यम आकाराचे विटकरी लाल गोलाकार मध्‍यम तिखट असतात. लागवडीपासून १२० दिवसात तयार होतोत. एकरी उत्‍पादन १०० ते ११० क्विंटल मिळते.

कांद्याच्या बियाण्‍याचे प्रमाण एकरी ४ किलो पुरेसे असते.

* कांदा पिकासाठी प्रति एकरी ८ ते १० टन चांगले कुजलेले शेणखत वापरावे. शेणखत पसरवून नांगरट करून मातीमध्ये मिश्रित करावे. शेणखत अर्धवट कुजलेले असेल तर अनेक रोगांचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो.

 *रब्बी हंगामासाठी माती परीक्षणानुसार एकरी ६० किलो नत्र, २० किलो स्फुरद, ३० किलो पालाश आणि २० किलो ग्रॅम गंधकयुक्त खते द्यावीत. रासायनिक खतापैकी १/३ भाग नत्र, संपूर्ण स्फुरद, पालाश व गंधक लागवडीच्या वेळी आणि राहिलेले नत्र दोन हप्त्यांत विभागून द्यावे. नत्राचा पहिला हप्ता लागवडीनंतर ३० दिवसांनी आणि दुसरा त्यानंतर ४५ दिवसांनी द्यावा. कांदा पिकास नत्रयुक्त खत शिफारस केलेल्या मात्रेपेक्षा जास्त व लागवडीच्या ६० दिवसांनंतर सुद्धा दिल्यास कांद्याची पात जास्त वाढते, माना जाड होऊ लागतात व कांदा आकारामध्ये लहान राहतो, जोड कांद्याचे प्रमाण जास्त वाढते, साठवणक्षमता कमी होते.

 * ठिबक सिंचनातून विद्राव्य खते देता येतात. त्यामुळे खते देण्याची मजुरी वाचते, तसेच खतांच्या मात्रा कमी प्रमाणात अधिक भागात विभागून दिल्यामुळे खतांची कार्यक्षमता वाढते. योग्य वेळी खते उपलब्ध झाल्याने कांद्याचा एकसारखा व विक्रीयोग्य आकार मिळतो तसेच खताची २० ते ३० टक्के बचत होते.

 *वरील प्रमाणे खताव्यतिरिक्त १९:१९:१९ हे १% प्रमाणे पुनरलागवडी नंतर १५, ३० व ४५ दिवसांनी फवारणीतून द्यावे. आणि त्यानंतर १३:०:४५ हे १% प्रमाणे ६०,७५ व ९० दिवसांनी फवारणीतून द्यावे.

* कांद्याच्या पिकाला पाणी देताना १५ सें.मी. पेक्षा जास्त खोलवर ओल जाईल इतके पाणी देण्याची गरज भासत नाही कारण कांद्याची मुळे जमिनीच्या वरच्या भागातच १० ते १५ सें.मी. खोलीपर्यंत वाढतात. सुरवातीच्या काळात पिकाला बेताचे पाणी लागते. पिकाच्या वाढीबरोबर पाण्याची गरज वाढते. पाण्याचे प्रमाण आणि दोन पाळ्यांतील अंतर हे पिकाची वाढीची अवस्था, लागवडीचा हंगाम, जमिनीचा मगदूर इत्यादीवर अवलंबून असते. ऑक्‍टोबर ते जानेवारीमध्ये ८ ते १२ दिवसांनी तसेच फेब्रुवारी ते एप्रिलमध्ये पाच ते आठ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे. कांद्याला साधारणतः १५ ते १८ पाण्याच्या पाळ्या लागतात. कांद्याची वाढ पूर्ण होऊन, पाने पिवळी पडून माना पडू लागल्याबरोबर काढण्यापूर्वी १५ ते २० दिवस आधी पाणी देणे बंद करावे, त्यामुळे कांदा पक्व होण्यास मदत मिळते. कांदे घट्ट होतात व वरचा पापुद्रा सुकून कांद्याला काढणीच्या वेळेस इजा होत नाही.

 *ठिबक संच वापरताना अगोदर सांगितल्या प्रमाणे अंतर ठेवावे. तुषार संचासाठी पंपसेट ठिबकपेक्षा जास्त शक्तिशाली आणि उच्च दाबाचा आवश्‍यक असतो. तुषार सिचनामध्ये पाण्याची प्रत चांगली असणे अति आवश्‍यक आहे. ठिबक सिंचनाद्वारे पाणी दिल्याने उत्पादनात २० ते ३० टक्के वाढ होते, पाण्याची ३० ते ४० टक्के बचत होते. एकसारख्या उत्पादनाची प्रतवारी मिळते व विक्रीलायक कांद्याचे प्रमाण जास्त मिळते व रोपांचे नांगे पडण्याचे प्रमाण कमी होते. जमिनीत सतत वाफसा राहत असल्याने जमीन भुसभुशीत राहून काढणी सोपी होते. मर्यादित क्षेत्र भिजत असल्याने तणांचे प्रमाण कमी येते व भुसभुशीत जमीन असल्यामुळे निंदणी सोपी होते.

*रोग व किड व्यवस्थापन:

कांदयावर प्रमुख रोग म्‍हणजे करपा, हा रोग बुरशीपासून होतो. पातीवर लांबट गोल तांबूस चटटे पडतात. शेंडयापासून पाने जळल्यायासारखी दिसतात. फूलकिडे किंवा अळया हे अगदी लहान आकाराचे किटक पातीवरील तेलकट पृष्‍टभागात खरडतात व त्‍यात स्‍त्रवणारा रस शोषतात. त्‍यामुळे पातीवर पांढरे ठिपके पडतात.

फुलकिडे व करपा रोगाच्‍या नियंत्रणासाठी पुनर लागवड केल्‍यानंतर दोन तीन आठवडयांनी प्रती एकरी क्विनॉलफॉस २५ इसी २५० मिली किंवा मोनोक्रोटोफॉस ३६ डब्‍ल्‍यू एस.सी. २१० मिली अधिक डायथेन एम-४५, ७५ डब्‍ल्‍यू. पी. ५०० ग्रॅम अधिक स्टिकर ५०० ग्रॅम ५०० लिटर पाण्‍यात मिसळून पाहिली फवारणी करावी. पहिल्‍या फवारणी नंतर तीन चार आठवडयांनी दुसरी फवारणी करावी. या फवारणीच्‍या वेळी प्रती एकरी क्विनॉलफॉस २५ इसी २५० मिली किंवा मोनोक्रोटोफॉस ३६ डब्‍ल्‍यू. एस.सी. २१० मिली अधिक कॉपर ऑक्झिक्‍लोराईड ५० डब्‍ल्‍यू. पी. ५०० ग्रॅम ५०० लिटर पाण्‍यात मिसळून फवारावे.

 *कांदयांचे पीक लागवडीनंतर ३ ते ४.५ महिन्‍यात काढणीस तयार होते. कांद्याची पात पिवळी पडून कांदा मानेत पिवळा पडतो व पात आडवी पडते. यालाच मान मोडणे असे म्‍हणतात. ६०ते ७५ टक्‍के माना मोडल्‍यावर कांदा काढणीस पक्‍व झाला असे समजावे. कुदळीच्‍या साहारूयाने आजूबाजूची जमिनी सैल करून कांदे उपटून काढावेत. काढणीनंतर ४, ५ दिवसांनी कांदा पातीसकट शेतात लहान लहान ढिगा-याच्‍या रूपाने ठेवावा. नंतर कांदयाची पात व मळे कापावे. पात कापताना ३ ते ४ सेमी लांबीचा देठ ठेवून पात कापावी. यानंतर कांदा ४ ते ५ दिवस सावलीत सुकवावा.