हुरडा ज्वारीच्या वाणांची करा लागवड

हुरडा ज्वारीच्या वाणांची करा लागवड

हुरडा ज्वारीची सुधारित पद्धतीने लागवड केल्यास चांगला आर्थिक फायदा मिळविणे शक्‍य आहे. हुरड्यासाठी ज्वारीच्या एसजीएस 8-4, फुले उत्तरा, फुले मधुर या वाणांची लागवड करावी. 

कोरडवाहू रब्बी ज्वारीसाठी मध्यम ते भारी, पाण्याचा योग्य निचरा होणारी जमीन निवडावी. मूग व उडीद काढल्यानंतर वखराच्या साह्याने उतारास आडवी मशागत करावी, त्यामुळे पावसाचे पाणी ओलाव्याच्या रूपात जमिनीत साठविले जाईल. याचा उपयोग रब्बी ज्वारीच्या वाढीसाठी होईल. ज्यांना सोयाबीन पिकानंतर रब्बी ज्वारी लागवड करावयाची आहे, अशा वेळेस कोरडवाहू परिस्थितीत सोयाबीन पीक काढल्यानंतर जमिनीची मशागत करून ज्वारीची पेरणी केली तर ओलाव्याच्या अभावामुळे ज्वारीची उगवण कमी होते, त्यामुळे सोयाबीननंतर कोरडवाहू रब्बी ज्वारीची लागवड ही निकराची बाब आहे; पण सोयाबीन काढणीनंतर जमिनीची मशागत न करता (झिरो टिलेज) जर रब्बी ज्वारीची पेरणी केली तर ज्वारीची उगवण व उत्पादकता वाढविण्यास मदत होते. सोयाबीननंतर कमी पाण्यामध्ये (दोन पाण्यामध्ये) रब्बी ज्वारी दुप्पट उत्पादन मिळते. 

पेरणीचा कालावधी - 

1) मराठवाड्यात खोडमाशीचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी व भरपूर उत्पादन मिळण्यासाठी ऑक्‍टोबरचा पहिला पंधरवडा हा कालावधी सर्वांत चांगला आहे. 

2) लवकर पेरणी केली तर खोडमाशीमुळे मोठ्या प्रमाणात पोंगे मर होते. उशिरा पेरणी केल्यास जमिनीचा ओलावा कमी झाल्यामुळे बियाण्याची उगवण कमी होऊन ताटांची संख्या राखता येत नाही, उत्पादनात घट होते. 

2) एसजीएस-8-4 या वाणाची नोव्हेंबरपर्यंत पेरणी करता येते. 

ताटांची योग्य संख्या व रुंद पेरणी - 

1) कोरडवाहू रब्बी ज्वारीची लागवड जमिनीत असलेल्या ओलाव्यावर केली जाते. या ओलाव्याचा कार्यक्षम वापर होण्यासाठी दोन ओळींतील अंतर 45 सें.मी. (18 इंच) ठेवावे. हेक्‍टरी 10 किलो बियाणे लागते. 

2) उगवणीनंतर तीन आठवड्यांनी दोन रोपांतील अंतर 15 सें.मी. ठेवून विरळणी करावी. हेक्‍टरी ताटांची संख्या 1,35,000 ठेवावी. 

3) बहुतांश शेतकरी 30 सें.मी. (एक फूट) अंतरावर पेरणी करतात किंवा आडवी-उभी पेरणी करून ताटांची संख्या ही 1,35,000 पेक्षा जास्त ठेवतात. त्यामुळे ताटांची ओलाव्यासाठी स्पर्धा होते. कमी अंतरावर पेरणी केल्यामुळे आंतरमशागत करता येत नाही, उत्पादनात घट येते. ओलिताखाली रब्बी ज्वारी लागवड करीत असल्यास ताटांची संख्या 1,80,000 पर्यंत राखता येते. 

सरी काढून त्यात पेरणी करणे - 

1) मध्यम ते भारी (45 सें.मी. खोल) जमिनीवर कोरडवाहू रब्बी ज्वारीचे अधिक धान्य आणि कडबा उत्पादन तसेच जास्तीचा आर्थिक नफा मिळविण्यासाठी बळीराम नांगराने किंवा सुधारित वखराने दोन ओळींतील अंतर 45 सें.मी. ठेवून पेरणीपूर्वी 15 दिवस अगोदर सऱ्या काढाव्यात आणि तिफणीच्या साह्याने पेरणी करावी. 

2) सरीमध्ये पेरणी केल्यानंतर रासणी करू नये. 

बीजप्रक्रिया - 

1) आपल्याजवळील बियाण्यांचा वापर केल्यास काणी रोगाच्या नियंत्रणासाठी गंधक (300 मेश) चार ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास बीजप्रक्रिया करावी. 

2) थायामिथोक्‍झॅम (70 टक्के) 3 ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात बीजप्रक्रिया केल्यास खोडमाशीमुळे होणारी पोंगेमर कमी होते. 

रासायनिक खतांचा वापर -

1) कोरडवाहू रब्बी ज्वारीसाठी हेक्‍टरी 40 किलो नत्र, 20 किलो स्फुरद पेरणीबरोबर, तर ओलिताखालील रब्बी ज्वारीसाठी 80 किलो नत्र, 40 किलो स्फुरद व 40 किलो पालाश ज्यामध्ये अर्धे नत्र व पूर्ण स्फुरद आणि पालाश पेरणीवेळेस व अर्धे नत्र 35 ते 40 दिवसांनी पाण्याच्या पाळ्याबरोबर द्यावे. 

2) खत आणि बियाणे खोल 12 सें.मी.पर्यंत पेरून दिल्यास ओलाव्याचा कार्यक्षम वापर होऊन उत्पादनात वाढ होते. 

3) पेरणीपूर्वी शेणखत (750 किलो शेणखत अधिक 20 किलो नत्र/हे.) दिल्याससुद्धा चांगला फायदा होतो. 

4) ज्या शेतकरी बांधवांनी सऱ्या करून ठेवलेल्या आहेत, त्यांनी सरी काढणीबरोबरच रासायनिक खताची मात्रा पेरून दिली तर उत्पादनात भरीव वाढ, तसेच चांगल्या प्रतीचा कडबा मिळू शकतो. 

आंतरमशागत - 

1) रुंद पद्धतीने (45 सें.मी.) अंतरावर ज्वारी पेरणी केल्यास पिकांमध्ये कोळप्याच्या साह्याने दोन वेळेस आंतरमशागत करता येते. त्यामुळे तणांच्या नायनाटाबरोबरच जमिनीतील ओलावा साठवून राहण्यास मदत होते. 

2) पेरणी केल्यानंतर 3 आठवड्यांनी दोन ओळींत सेंद्रिय पदार्थाचे आच्छादन (मूग, उडीद इत्यादी काड) केल्यास उत्पादन वाढल्याचे दिसून आले आहे. 

हुरड्याची ज्वारी - 

1) ज्वारीचा हुरडा "लो कॅलरिज आणि पौष्टिक डायनिंग टेबलफूड' म्हणून लोकप्रिय होत आहे. 

2) हुरड्यासाठी निर्माण करण्यात आलेल्या वाणांच्या बीजोत्पादनातून शेतकऱ्यांना चांगला आर्थिक नफा होऊ शकतो. 

3) ज्वारीमध्ये खनिज आणि तंतुमय पदार्थाचे प्रमाण अधिक असून, त्यामध्ये असणाऱ्या स्टार्चचे विघटन हळूवारपणे होत असल्यामुळे त्यांचा उपयोग मधुमेह आणि शरीराची स्थुलता कमी करण्यासाठी होतो. 

4) ज्वारीमधील फायटो केमिकल्स आणि न्युट्रास्युटिकल्सच्या गुणधर्मामुळे लो कॅलरिज हाय फायबर स्नॅक.फूड म्हणून ज्वारीचा आहारात समावेश केल्यास मानवी शरीरातील कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यासाठी चांगला उपयोग. 

हुरड्यांचे सुधारित वाण - 

1) एसजीएस-8-4 -

- वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापिठाने विकसित केलेला वाण. हुरडा रूचकर आणि गोड असून, हुरड्याची प्रत उत्तम. कणसातून दाणे सहजरीत्या वेगळे होतात. 

- इतर हुरड्याच्या वाणापेक्षा याचा दाणा टपोरा. 

- प्रतिहेक्‍टरी 15-16 क्विंटल हुरडा आणि 70-75 क्विंटल कडब्याचे उत्पादन. 

2) फुले उत्तरा -

- महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेला वाण. 

- हुरडा गोड आणि रूचकर, दाणे सहजरीत्या वेगळे होतात. 

-प्रतिहेक्‍टरी 20 ते 22 क्विंटल हुरडा आणि 60 ते 65 क्विंटल कडब्याचे उत्पादन. 

3) फुले मधुर - 

- महात्मा फुले कृषी विद्यापिठाने विकसित केलेला वाण 

- पश्‍चिम महाराष्ट्रात रब्बी हंगामात हुरडा लागवडीसाठी प्रसारित. 

- हुरडा गोड व रूचकर असून, दाणे कणसापासून सहजरीत्या वेगळे होतात. 

- हा वाण अवर्षणप्रवण स्थितीत लागवड करण्यासाठी योग्य. 

- खोडमाशी, खोडकिडा व खडखड्या रोगास प्रतिकारक्षम. 

- हेक्‍टरी 30 ते 32 क्विंटल हुरडा आणि 65 ते 70 क्विंटल कडब्याचे उत्पादन. 

4) इतर वाण - 

सुरती, गुळभेंडी, कुची कुची, काळी दगडी, वाणी हे स्थानिक वाणसुद्धा हुरड्यासाठी उपलब्ध आहेत. 

डॉ. एच. व्ही. काळपांडे - 7588082163, 

02452 - 221148 

(ज्वार संशोधन केंद्र, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)